Toediening en verzorging patiënt

Werk zo mogelijk met (semi)gesloten toedieningssystemen. Draag tijdens toediening handschoenen. Gebruik bij open systemen handschoenen, een overschort en zo nodig gelaatsbescherming. Plaats zo nodig preventief een celstofmatje op plekken waar lekkage zou kunnen ontstaan. Zie ook Overzicht Persoonlijke beschermingsmiddelen.

Bij een open systeem vindt toediening plaats zonder aangekoppeld lijntje met barrière. Voorbeelden van handelingen met open systeem zijn: blaasspoeling zonder gelockte verbinding, urinekatheter verwijderen, perfusie, HIPEC.

Bij het aankoppelen en ontkoppelen van toedieningssystemen met een barrière zijn alleen handschoenen voldoende.  Gooi na het ontkoppelen het toedieningssysteem in zijn geheel weg in het SZA-vat. Gooi daarna ook de handschoenen in dit vat.

Draag tijdens het afkoppelen van systemen handschoenen. Ontkoppel het systeem niet en werp het in één keer in het SZA-vat.

Cytostatica worden ook toegediend in de vorm van zalf, crème, tabletten of dranken. Ook dan is het gebruik van adequate persoonlijke beschermingsmiddelen nodig, bijvoorbeeld in de vorm van handschoenen. Zie ook Tabel Persoonlijke beschermingsmiddelen.

Houd rekening met de risicoperiode waarin de patiënt een besmettingsbron kan. De duur van de risicoperiode varieert, afhankelijk van het cytostaticum, van 1 tot 7 dagen. De risicoperiode is op verschillende manieren te achterhalen, bijvoorbeeld uit de monografieën of bij de apotheker. Mijd gedurende de risicoperiode bijvoorbeeld het verzamelen van urine of het afnemen van bloed tenzij dit medisch noodzakelijk is. In de risicoperiode kunnen excreta, en daarmee ook wasgoed, besmet zijn met cytostatica.

Kies voor het bepalen van de vochtbalans een methode waarbij de patiënt, de bedpan of het urinaal worden gewogen, in plaats van een methode waarbij urine moeten worden overgegoten.
(artikel vochtbalans)

Als het verzamelen en overgieten van urine toch noodzakelijk is, giet dan over in een veiligheidswerkbank. Draag hierbij handschoenen en een overschort. Bij juist gebruik (o.a. schuifraam naar beneden) biedt dit afdoende bescherming tegen spatten en inademing van aërosolen. Aerosolen kunnen ontstaan door verstuiving onder druk. Het zijn zeer kleine vloeistofdruppeltjes die lang kunnen blijven zweven in de lucht en diep in de longen kunnen worden ingeademd.

Als er geen veiligheidswerkbank aanwezig is: laat het verzamelen en overschenken van de urine dan bij voorkeur door de patiënt zelf doen. Is dit niet mogelijk, gebruik dan handschoenen, overschort, beschermbril en mondmasker (FFP2) tijdens het overgieten van urine.

De gevolgen van eventueel morsen moeten beperkt blijven, maak daarom gebruik van bijvoorbeeld een kunststofbak of absorptiematje dat na gebruik wordt weggegooid. Draag altijd handschoenen  tijdens het vervoer van een volle bedpan, een bokaal of braaksel.

Er zijn vacuüm afnamesystemen verkrijgbaar waarmee urinemonsters zijn af te nemen. Bij deze systemen is de besmettingskans aanzienlijk lager. Draag bij gebruik handschoenen.

Tot 7 dagen na behandeling kunnen de excreta van een patiënt nog cytostatica bevatten (zij het circa 1.000 keer verdund vergeleken met de oorspronkelijk toegediende cytostaticumoplossing). Voorkom daarom bij het afvoeren van urine, feces en andere lichaamsvloeistoffen blootstelling hieraan. Reinig en desinfecteer bedpannen en urinalen verantwoord en hygiënisch. Voor bedpanspoelers gelden nog meer aandachtspunten als het gaat om aanschaf, onderhoud, gebruik en schoonmaak:

• De bedpanspoeler moet zijn voorzien van een zogenaamd omkeermechanisme voor bedpannen en urinalen.
• Maak zo mogelijk de bedpanspoeler ook geschikt voor bokalen, urine-emmers, po-emmers afkomstig uit de postoel en braakemmers/bekkens, zodat deze niet handmatig hoeven worden leeggegoten en zonder morsen zijn te plaatsen.
• Volle bedpannen en dergelijke zijn zonder morsen in de bedpanspoeler te plaatsen. Tijdens het sluiten van het deksel mogen geen spatten buiten de bedpanspoeler terechtkomen.
• Bedpanspoelers moeten adequaat reinigen. Dat houdt in dat bedpannen en dergelijke na een spoelbeurt vrij zijn van cytostatica (of andere gevaarlijke stoffen). Voor dit doel wordt het voorgeschreven reinigings- en ontkalkingsmiddel (eventueel gecombineerd) voor bedpanspoelers gebruikt. Bij vervanging van de vaten moet verwisseling niet mogelijk zijn.
• Bedpanspoelers zijn te desinfecteren conform de gestelde eis. Na de reiniging volgt een thermische desinfectie van minimaal 20 seconden bij 85 °C. Na desinfectie is het aantal micro-organismen zodanig verlaagd dat het risico van urinale overdracht van micro-organismen te verwaarlozen is.
• Draai altijd een volledig programma.

Onderzoek heeft aangetoond dat na een chemokuur niet alleen de urine en faeces, maar ook het zweet van patiënten cytostatica kan bevatten. Dit heeft consequenties voor het wassen van kuurpatiënten en het afhalen van (mogelijk) besmet beddengoed. Voor het wasbeleid op de afdeling geldt:

• Het verdient de voorkeur dat patiënten zichzelf wassen.
• Kinderen worden zoveel mogelijk door hun ouders gewassen. Ook de ouders zullen zich zoveel mogelijk moeten beschermen (zie hiervoor onderstaande punten).
• Maak gebruik van kant-en-klare vochtige baddoekjes, dan volstaat het dragen van handschoenen.
• Draag bij het wassen van de patiënt met water en washandje handschoenen in combinatie met onderarmbescherming of overschort. Leg onder de waskom een celstof matje.
• Draag handschoenen en overschort bij het helpen van de patiënt onder de douche. Een overschort hoeft niet als er een douchescherm tussen patiënt en helper is geplaatst.

Gebruik tijdens de risicoperiode handschoenen als er kans bestaat op aanraking met de huid tijdens wassen of langdurig contact. Draag bij handelingen waarbij blootstelling aan excreta kan optreden, handschoenen en zo nodig een overschort en een bril.

Ga tijdens het uitzuigen van de trachea in de risicoperiode niet recht voor de patiënt staan, maar er naast. Gebruik handschoenen, een schort met lange mouwen, een (FFP2) mondmasker en oogbescherming.

Gebruik handschoenen bij het afhalen en verzamelen van beddengoed van een kuurpatiënt. Vouw het beddengoed zo op dat er zo min mogelijk contact is met de meest besmette delen. Voer al het wasgoed af in een afgesloten plastic waszak. Hiervoor is een plastic waszak, voorzien van een gevaarsaanduiding met het opschrift 'met cytostatica besmet wasgoed' geschikt. Ook kan een waszak met een afwijkende kleur worden gebruikt. Hierover moeten goede afspraken met onder andere de wasserij worden gemaakt.

Patiënten op de poli liggen of zitten op de lakens met kleding aan. Lakens op de poli kunnen als niet besmet worden beschouwd, tenzij er sprake is van een incident, bijvoorbeeld natte lakens door urine.

Matrassen kunnen besmet raken als geen beschermend plastic wordt gebruikt. Bij de reiniging op de verpleegafdeling of in de beddencentrale moet met mogelijke besmetting rekening worden gehouden.

Bekijk het filmpje dat laat zien hoe u verantwoord beddengoed afhaalt dat mogelijk besmet is met cytostatica.

Voorbeeldprotocol afhalen besmet beddengoed

Ga als volgt te werk om de blootstelling zo klein mogelijk te maken:

1. Neem een plastic waszak – bestemd voor met cytostatica besmet linnengoed – mee naar de verpleegkamer en plaats deze in een houder naast het bed.
2. Trek op de verpleegkamer handschoenen aan.
3. Haal de deken van het bed (wordt een dekbed gebruikt met een bovenlaken eronder, dan beschouwt u het dekbed als een deken). Dekens en dekbedden worden niet gezien als besmet materiaal. U mag ze nogmaals gebruiken als ze niet nat zijn. Zijn ze wel nat, dan kunnen ze ook besmet zijn. Verschoon ze dan en behandel ze verder als met cytostatica besmet wasgoed.
4. Verwijder de kussenslopen van de hoofdkussens. Houd er rekening mee dat het midden van het kussen het meest besmette deel is. Pak daarom zoveel mogelijk de hoeken vast.
5. Leg de kussenslopen op het bovenlaken.
6. Pak het onderlaken bij het hoofdeinde vast en rol dit naar het voeteneinde.
7. Sla het ingestopte deel van het onderlaken bij het voeteneinde als laatste over het totale verzamelde beddengoed heen. Daardoor zit het minst besmette deel aan de bovenkant.
8. Deponeer het wasgoed direct in de plastic waszak.
9. Trek de handschoenen uit om besmetting van het schone beddengoed te voorkomen.
10. Maak het bed weer op met schone lakens, zonder handschoenen aan.
11. Was de handen voor het verlaten van de ruimte.
12. Breng de plastic waszak met wasgoed naar de aangewezen plaats in de vuile dienst. Bij transport van linnengoed in gesloten zakken is het dragen van handschoenen niet nodig.

Meld bij overdracht naarverpleeg-, verzorgingshuizen, thuiszorg (VVT) van patiënten in de risicoperiode dat ze in de risicoperiode zitten.